Kolombiya'nın Para için Öldürülen Kurbanları ve Adalet

Seb Eskauriatza
Jul 23, 2018
3 min read

Kolombiya’nın gerilla kuvvetleri FARC-EP ile 50 yıllık savaşından kaynaklanan bütün dehşetin içinde “yanlış tanı[1]” (false positives) olarak anılan skandal bu sürecin en kötü şöhretli olanlarından.

Kolombiya’da ordu üyeleri, 2002’den 2010’a uzanan dönemde korunmasız genç erkekleri iş verme sözü ile “cezbederek” ya da kaçırarak öldürüyordu. Bunu ise “çatışmada ölme” olarak sunuyor ve bunun karşılığında askerler devletten ödeme alıyordu.

Faillerin yargılanma sürecinde ortaya konan delillere göre, bu suçu işleyenler önce mağdurları ormanın yüzlerce kilometre içine götürüyor ve onlara FARC-EP üniforması giydiriyordu. Daha sonrasında da cesetlerini fotoğraflayıp bu fotoğrafları finansal destek için kanıt olarak gösteriyorlardı.

Yakın zamanda basılan bir kitapta, eski bir Kolombiyalı üst düzey polis görevlilerinden Rojas Bolaños, bu pratiğin düşünüldüğünden çok daha yaygın ve sistematik olduğunu ve 10.000’e yakın sivilin Kolombiya ordusu tarafından öldürüldüğünü öne sürdü.

Bu sarsıcı rakam Kolombiya’nın halihazırdaki çatışma sonrası adalet sürecine dair zor soruları beraberinde getirdi.

Bir şekilde görmezden gelinmesinin zorluğuyla beraber 10,000 rakamı bir psikolojik eşik ve kırılmayı yanında getiriyor.

Unutmamak gerekir ki, Kolombiya, on yıllar süren çatışma boyunca adaletin hakim kılınması konusunda oldukça yavaş ilerledi. Bu ise Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin müdahale ihtimalini ortaya çıkardı.

UCM ve Kolombiya

2004 yılının Haziran ayından beri, Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Kolombiya’da bir “ön inceleme” süreci yürütüyor. Mahkeme, şimdiye kadar delil topladı, insan hakları savunucularından raporlar teslim aldı, ara rapor verdi ve 2013, 2015 ve 2017 yıllarında Kolombiya’ya bir dizi ziyaret gerçekleştirdi. Lakin UCM tarafından henüz resmi olarak bir tanımlama yapılmadığı için hiçbir resmi soruşturma, tutuklama emri ortaya konulmadı ve duruşma da planlanmadı.

Kolombiya’da ve ülke dışındaki pek çok insan UCM’nin devletin bu suçlardan en çok sorumlu olanlara dair hakiki kovuşturmalara “isteksiz veya aciz” olduğunu beyan ederek bir sonraki adımı atmasının zamanı olduğunu düşünüyor. UCM’nin 1 Kasım 2001’den beri Kolombiya vatandaşları veya Kolombiya toprağında üzerinde gerçekleşen suçlar için yargı yetkisi var. Bu zaman süresi “yanlış tanı” katillerinin ezici çoğunluğunu da içeriyor. Ama UCM’nin Kolombiya’ya müdahale yetkisinin olması, müdahale edeceği veya etmesi gerektiği anlamına gelmiyor.

2017’nin Eylül ayında Kolombiya’ya yaptığı bir ziyaret sonrası UCM savcısı, Fatou Bensouda “ Kolombiya mahkemelerinin adanmışlığı, paha biçilmez deneyimi ve yüksek standartlarından etkilendiğini” söyledi.

Mahkemelerin “ mağdurların haklarına saygısı ve en ciddi suçlara karşı güvenilirliği temin etme” konusunda kararlı olduklarını da ekledi.

Bunlar, müdahale edecek bir savcının söyleyeceklerine pek benzemiyor. Belki de bu durum UCM’nin bir mahkeme olarak “son çare” olarak tasarlanmış olmasındandır. Kolombiya’daki sorumlular, özellikle ülkenin yeni geçiş dönemi adalet sistemi yeni yeni kapısını açmışken, suçluları adalete teslim edeceği oldukça olası gözüküyor.

2016’da barış müzakeresi sürecinde Barış için Özel Yargı diye de bilinen bir sistemin üzerinde taraflarca anlaşmaya varılmıştı. Hesap verebilirliğin son derece karışık olduğu bu sistem, suçunu itiraf edenler için “kısıtlı yaptırımlar” getiriyordu. Uluslararası suçlardan en çok sorumlu olanların itiraflarının değiş-tokuşu üzerine kurulu olan bu sistemde cezalar 8 yıla kadar “kısıtlandırılmış bir serbestiyeti” ve zorunlu toplum hizmetini içeriyordu. Tümüyle itirafta bulunmayanlar ise mahkemeye çıkarılıp, 20 yıla kadar cezayla yargılanabiliyordu.

Bu durumun Kolombiyalılar arasında çatışmaya neden olduğu tecrübe edildi. Barış anlaşması, 2016’daki bir referandumda reddedilirken, nihayetinde başka bir halk oylaması olmaksızın yürürlüğe konuldu. FARC-EP şuan siyasi bir parti olsa da son milletvekili seçimlerinde toplam oyun sadece yüzde 0.34’ünü aldı.

Bir çok şey 17 Haziran’da açıklanacak bu yılın başkanlık seçimlerinin kazananına bağlı. En öne çıkan adaylardan biri Iván Duque, Kolombiya barış anlaşmasının karşıtı kuvvetli bir sağcı. Duque, 2016’daki referandumda “Hayır” seçmenini seferber etmek için mücadele eden önceki başkan Álvaro Uribe tarafından destekleniyor.

Seçimlerin kinci raundunda Duque, şüphesiz, yarışan iki adaydan biri olacak. Eğer barış anlaşmasını yerle bir etmeye kalkışırsa, o durumda ortaya çıkacak cezasızlık UCM’nin müdahalesinin kaçınılmaz olacağı anlamına gelebilir. Kolombiya, uluslararası suçlardan en çok sorumlu olanların adalete teslim edilmesine dair güvenilir ve hakiki bir çabanın yokluğunda, Roma Statüsü altındaki uluslararası sorumluluklarını ihlal ediyor olacak ve böylece bir UCM müdahalesi için çağrılar sıklaşacak.

Sonraki başkanı kim olursa olsun, Kolombiya’nın uluslararası sorumluluklarını unutmaması gerekiyor.

UCM’den Bensouda’nın kendisinin de beyan ettiği gibi barış anlaşmasının tıkandığı noktada Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Roma Statüsünün taraf devletlerinden biri olarak Kolombiya, ağır suçların dünyanın barışını ve güvenliğini tehdit ettiğini tanımış; faillerin cezasızlığını sonlandırma ve dolayısıyla bu suçları engellemeye katkıda bulunma konusundaki kararlılığını dillendirmiştir.

Bu kolay bir iş değil ancak barış süreci de bu işi üstlenmesi için bilerek ortaya konmuştu.

Kolombiya’nın bu süreci tamamlamak için istekli veya yeterli olup olmayacağı ise başka bir mevzu.

[1] Skandal, mevcut olmayan bir koşulu yanlış bir şekilde saptayan bir testi açıklayan "yanlış pozitif" teknik terimine atıfta bulunur. Biz yanlış tanı olarak çevirmeyi tercih ettik.

Bu yazı The Conversation'dan alınmıştır. The Conversation, akademisyenler ve gazetecilerin yazdığı bağımsız bir haber ve yorum sitesidir.

Yazının başlığı kısaltılıp, değiştirilmiştir. Orijinal başlık "Kolombiya'da "Para için Öldürme" Kurbanlarının Sayısı 10.000 Sivile Ulaşmış Olabilir" şeklindedir.

Seb Eskauriatza ise Birmingham Üniversitesi Hukuk bölümünde öğretim üyesidir.

Yazının orijinal versiyonuna erişmek için tıklayınız.

Ek: Yanlış Tanı ve Sivil Ölümleri Hakkında Kaynaklar

PRI

BBC