Kuzey İrlanda'da 1968: Herşey Çok Farklı Olabilirdi

Kuzey İrlanda sorunu ne zaman başladı? İlk taş atıldığında mı yoksa ilk silah ateşlendiğinde mi? Veya daha evvelinde bir polis copuyla mı? Ya da bunların da öncesinde vatandaşlık haklarının talep edildiği bir barışçıl yürüyüşle mi?

Kuzey İrlanda sorunu -özellikle İngiltere’deki çoğu insan için amacı İrlandayı yeniden bir araya getirmek (birleştirmek) olan IRA ve İngiliz güvenlik güçleri arasındaki savaş olarak anlaşılıyor.

Sean O'Hagan tarafından düzenlenen “Kayıp An”sergisi, baştaki sorulara yanıt ararken, resmi bakış açısından farklı bir anlatı sunmaya çalışıyor. Bir yandan da ziyaretçilerini 1968 yılına geri götürüp, Kuzey İrlanda'nın sivil hak hareketini dönemin diğer protesto hareketleri içindeki yerine oturtuyor.

Bu yüzden O'Hagan'a göre Kuzey İrlanda’nın fırtınalı siyasi geçmişine dair her şey gibi başlama noktası da tartışmaya açık ve bu bağlamda 60’lar ve erken 70’lerin kısa ömürlü sivil haklar dönemi gözden kaçıyor.

O'Hagan ekliyor: "Belki de bu gözden kaçmanın sebebi her politik tondan biraradalığın olması ve Westminster hükümetince görmezden gelinmiş olması gerçeğidir. Kuzey İrlanda’daki yerel ayrımcılığı gözler önüne seriyor olmasıdır. Hareketin peşiden gelen şiddet, reform yoluyla engellenebilecekken kocaman “Ya …. olsaydı?” anlarından birini temsil ediyor."

Projesinde yerel, uluslararası fotoğrafçıların eserlerine ek olarak filmlere, projeksiyonlara, siyasi afişlere, dergilere ve el ilanlarına yer vererek dönemin görsellerini sergiliyor.

Yine kendi sözlerine dönersek "bu sadece idealizm ve protesto ruhunu hatırlatma değil aynı zamanda birlikçi karşı eylemlerin sebep olduğu kaygıları ve öfkeyi de uyandırmak için bir girişim."

Protestoların Örgütleyicisi: Kuzey İrlanda Sivil Haklar Derneği

Kuzey İrlanda Sivil Haklar Derneği (NICRA) - The Northern Ireland Civil Rights Association - sendikacıların, radikal sosyalistlerin, cumhuriyetçilerin ve Kuzey İrlanda İşçi ve Liberal parti üyelerinin içinde olduğu geniş bir koalisyon tarafından bir yıl evvel aynı amaçla -katolik ayrımcılığına karşı meydan okumak- kurulmuştu.

SDLP'nin lideri John Hume'un (soldaki fotoğrafta) ünü bu hareketten sonra artmıştı.

1921’de İrlanda’nın parçalara bölündüğü başlangıçtan itibaren Kuzey İrlanda, Birleşik Krallığın bir parçası olarak kalsa da ayrı bir bölgeydi. Kurucularından Lord Craigavon “Protestan halk için Protestan bir parlamento” sözü vermişti.

Protestolarda Öne çıkan sloganlardan biri, Birleşik Krallık’ın geri kalanında çoktan tedavülden kalkmış olmasına rağmen Kuzey İrlanda’da devam eden, çoğul oylamanın- tek bir kişinin birden çok oy vermesi- sonlandırılması için- bugün son derece cinsiyetçi olan- “Bir adam, bir oy” idi.

Kuzey İrlanda’da ev sahiplerinin çoğu orta-üst sınıf Protestanlarken oy verebilmenin kriteri ev sahibi olmaktı. Bu ev sahiplerinin çoğunun işletmeleri vardı ki işletme sahibi olmak da onlara fazladan birkaç oy hakkı daha tanıyordu.

Meseleyi daha da kötüleştirme adına devlet yerel seçimlerde birlikçi bir çoğunluğa ulaşmak için semtlerin sınırlarını kendi çıkarlarına göre çizerek stratejik taksimata da başvurdu. Bu ise 1968’de milliyetçi oyların 14.000 ve birlikçi oyların 9.000 olduğu Katolik Derry’nin yerel meclisinin 12 birlikçi ve 8 milliyetçi vekilden oluşması anlamına geldi.

Vatandaşlık Hakları

O'Hagan'in anlatımına geri dönersek:

"Vatandaşlık hakları için sokaklara dökülen işçi sınıfının ve Katoliklerinin davası politik olduğu kadar kişiseldi de. Evlendikten sonra ebeveynlerim 13 yıl boyunca, ki bu zamanın çoğunda annemin ailesiyle yaşarken, bir sosyal konut bekleme listesindeydiler. Bu dönem ve daha da uzun bir dönem boyunca yerel seçimlerde ikisinin de oy hakkı yoktu. O nesildeki çoğu insan gibi vatandaşlık hakları protestolarını, bulundukları vilayette çok uzun süredir geçerliliğini korumuş olan ve ruh tüketen kolektif razı olmanın sonunun işareti olarak gördüler. Bu da derinden güçlendiren ve geç çiçek açan bir aktivizmin sahiplenilmesine öncülük etti.

Armagh yürüyüşünün olduğu günü de oldukça iyi hatırlıyorum. Binlerce yürüyüşçü yaşadığım toplu konutun civarındaki Killylea Caddesi’nden yola çıktığındaki karnaval hava bir karnavalı andırıyordu. Annem ve babam, küçük kardeşlerimi de yanlarına alıp yürüyüşe katıldı. Akrabalarımın, Christian Brothers okulundaki öğretmenlerimin ve öğrenci arkadaşlarımın çoğu gibi anneannemle dedem de yürüyüşe katıldı. Birçok önde gelen yerel orta sınıf suretlerle beraber şehirde Katolik toplu konutlarda yaşayan neredeyse herkes yürüyüşteydi. Protestocular kuzeyin her tarafından ve hatta güneyden geldi. Sivil haklar pankartının altında, sendikacılar, İşçi Partisi üyeleri, radikal sosyalistler, komünistler ve hatta anarşistler bile ortak bir amaç uğruna sıradan, siyasi olarak hiçbir bağlılığı bulunmayan ve -muhtemelen hayatlarında ilk defa- gerçek değişimin bir ihtimal olduğuna inanan insanlarla birleşti."

“We Shall Overcome”

Kuzey İrlanda sivil hak hareketi, Martin Luther King ve onun Amerika’daki destekçileri tarafından uygulanan şiddetsiz mücadele yöntemini benimseyen ve hatta onların “We Shall Overcome” marşını da ödünç alan bir hareketti.

Amerika’daki hareket gibi, geniş ve kitleseldi.

Bu yaklaşımla -özellikle solcu öğrenciler olmak üzere daha radikal destekçilerinin daha militan Halkın Demokrasisi partisini 1968’de kurdu- çok hızlı bir şekilde sabır tükenme noktasına geldi.

O çalkantılı yılın çeşitli devrimci ayaklanmalarında Paris ve Şikago sokaklarındaki daha cepheleşen hareketlere baktılar.

Mesela Derry’li gazi solcu aktivist ve siyasi yorumcu Eamonn McCann (üstteki fotoğrafta), o yıl Mart ayında Londra’daki Grosvenor Meydanında bir isyana dönüşen Vietnam savaşı karşıtı protestolara katılmıştı.

---

Serginin Açılışı 28 Nisan’da Derry’dekı Nerve Centre’da (Ebrington'daki ordu hangarındaki galeride) gerçekleşti.Yazının orjinal linkine ulaşmak için tıklayınız.

#Kuzeyİrlanda