Devlet politikası olarak "Cezasızlık"

Türkiye'de ağır insan hakları ihlalleriyle ilgili davaların büyük bir çoğunluğunun ortak sonucu olan "Cezasızlık", Hafıza Merkezi tarafından mercek altına alındı.

Yrd. Doç. Dr. Öznur Sevdiren tarafından hazırlanan ve cezasızlıkla mücadele denince ülkede ilk akla gelen isimlerden Tahir Elçi’nin anısına ithaf edilen “Türkiye’de Cezasızlık Mevzuatı” raporunda şu ifadeler yer aldı:

"Cezasızlık bir devlet politikasıdır"

Ağır insan hakları ihlallerinin faillerinin cezadan bağışık kalması bir devlet politikasıdır. İnsan hakları literatüründe “cezasızlık” olarak kavramsallaştırılan bu olgu, evrensel bir probleme işaret eder. Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi cezasızlıkla ilgili tespit ve çözüm önerilerini içeren ilke ve kurallar yayımlamıştır. Ne var ki, uluslararası arenada devletlerin onay ve desteğini alma gerekliliği ve bu konuda yaşanan zorluklar, bu ilke ve kurallarda cezasızlık ile devlet politikaları arasındaki bağın yadsınması sonucunu doğurmuştur.

Cezasızlık pratiğinin çok geniş bir yelpazedeki ihlallerde gözlenmeye devam ettiği Türkiye, bu olguyu anlamak için önemli bir örnek. Türkiye’de siyasi iktidarların politik eğilimlerinin yanı sıra kamu görevlilerinin zihniyet ve algı yapısı cezasızlık sorununda belirleyici oluyor. Bu zihniyet yapısının yargıdaki yansıması çoğu zaman mevzuatın uygulanmaması sonucunu doğuruyor. Mevzuat da kamu görevlilerinin keyfi uygulamalarına zemin hazırlayarak cezasızlık sorununu besleyen ciddi problemler içeriyor. Bu çalışma, konuya pozitif hukuk açısından yaklaşarak, cezasızlık sonucu doğuran maddi ceza hukuku mevzuatını irdeliyor.

Cezasızlık kavramı neye işaret eder?

Cezasızlık, mevzuat ve/veya uygulama nedeniyle soruşturma ya da kovuşturma açılmaması, açıldığı takdirde gerektiği gibi yürütülmemesi, verilirse hükmün adalet ile bağdaşmaması veya infaz edilmemesini ifade eder. Cezasızlık sorununun gözlemlendiği hak ihlallerinin boyutunu göstermek üzere iki temel referans kavrama başvurulur: “Ağır veya ciddi insan hakları ihlalleri” ile “uluslararası hukuk aleyhine işlenen suçlar”. Bu çalışmada Türkiye’de cezasızlık sorununun merkezinde yer alan ağır insan hakları ihlallerinden yargısız infazlar, zorla kaybetmeler ve işkence suçlarına odaklanıldı. Sorun hem iç hukuk hem de uluslararası hukuk perspektifinden değerlendirildi. Raporun ilk bölümünde uluslararası suçlarla ilgili açıklamaların ardından, ikinci bölümde sözü edilen suç tiplerinde cezasızlık sorunu uygulama ve esas itibariyle mevzuat açısından ele alındı

Kaybedilen 296 kişiden sadece 67 kişi için dava açıldı

Merkez olarak bugüne kadar zorla kaybedilen 296 kişiye dair hukuki veriye ulaştık. Bu veriler üzerinden yaptığımız incelemelerde 204 kişinin kaybedilmesine dair soruşturmaların sürüncemede bırakıldığını, 9 kişiyle ilgili soruşturmanın zamanaşımı kararıyla sonlandırıldığını ve 16 kişiyle ilgili takipsizlik kararı sonucu dava açılmadığını gördük. 67 kişinin zorla kaybedilmesiyle ilgili ise dava açıldı.​

13 davadan 7'si beraatle sonuçlandı

67 kişinin zorla kaybedilmesi ile ilgili toplam 13 dava açıldı. Bu davalardan 34 kişinin zorla kaybedilmesini içeren 7 davada beraat kararı verildi. (Beraat kararı verilen davalar hakkında bilgi için: tıklayın) 31 zorla kaybedilen kişiyle ilgili açılan 4 dava hala devam ediyor. Yalnızca 2 kişiyle ilgili açılan 2 davada ise mahkûmiyet kararı verildi.

69 AİHM başvurusunun 58’inde Türkiye’nin sorumluluğu var

Hukuki verisi incelenen 296 zorla kaybedilen kişiden 131 kişiye dair Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne 69 başvuru yapıldı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, iç hukuktaki seyrin tam tersi yönde, 102 kişiye ilişkin 51 başvuruda Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni ihlal ettiğine karar verdi. 14 kişiye ilişkin 7 başvuruda devlet tarafından dostane çözüm teklif edildi. Böylece genel toplamda 131 zorla kaybedilen kişiden 116’sında, 69 başvurudan ise 58’inde Türkiye’nin sorumluluğunun saptandığı görüldü. 17 kişiye ilişkin 11 başvuru ise kabul edilemezlik kararı sonucu incelenmedi

Raporun tamamını incelemek için: tıklayın

#türkiye #cezasızlık #rapor #hafızamerkezi